Ubezpieczenia budowlano-montażowe

 

("Inżynier Budownictwa" nr 8/2004)

  

W jednym z poprzednich numerów "Inżyniera" poruszaliśmy kwestię ubezpieczenia kontraktów w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wykonawcy, projektanta, inspektora nadzoru. Niniejszą publikację chcielibyśmy poświęcić problematyce ubezpieczeń budowlano-montażowych, będących kompleksowymi ubezpieczeniami inwestycji w toku realizacji. Posiadają one inny charakter i zakres niż samo ubezpieczenie OC (ubezpieczenie OC może być jedną z części składowych polisy budowlano-montażowej, o czym mowa niżej). Różnią się również od zwykłej polisy ogniowej, która co do zasady  wyłącza odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody w obiektach znajdujących się w trakcie budowy lub remontu. 

Z uwagi na specjalistyczny charakter ubezpieczeń budowlano-montażowych określa się je mianem ubezpieczeń technicznych lub inżynieryjnych. Do tej grupy zalicza się również ubezpieczenia o pokrewnym charakterze, takie jak ubezpieczenia maszynowe, ubezpieczenia sprzętu elektronicznego, ubezpieczenia utraty przychodu wynikającego ze szkody budowlano-montażowej. Wszystkie te ubezpieczenia są rzecz jasna ubezpieczeniami dobrowolnymi, zawieranymi na wniosek zainteresowanej strony. W przypadku większych kontraktów objęcie ich ubezpieczeniem budowlanym jest jednak powszechną praktyką.

 

Przedmiot i zakres ubezpieczenia
Przedmiotem ubezpieczenia budowlano-montażowego jest obiekt w trakcie budowy lub montażu wraz ze wszelkim mieniem znajdującym się na placu budowy. Obejmuje ono zatem roboty kontraktowe, sprzęt i wyposażenie budowlane (betonownie, rusztowania, doprowadzenia energii elektrycznej i wody), zaplecze budowy (pomieszczenia socjalne dla pracowników, baraki magazynowe), maszyny budowlane (żurawie, spycharki, koparki, zgarniarki, walce, zagęszczarki, wózki widłowe, kafary i inne), materiały i narzędzia budowlane, zaplecze budowy, uprzątnięcie pozostałości po szkodzie. Polisa taka obejmować może także odpowiedzialność cywilną w związku z prowadzeniem prac budowlano-montażowych z tytułu szkód wyrządzonych na placu budowy lub w jego sąsiedztwie.

 
Ubezpieczenie obejmuje wszelkie szkody i straty materialne polegające na utracie, uszkodzeniu lub zniszczeniu mienia wyraźnie nie wyłączone w ogólnych warunkach ubezpieczenia bądź polisie. Jest to zatem ubezpieczenie od wszystkich ryzyk, w odróżnieniu od tradycyjnych polis ogniowych, które wyliczają ubezpieczone zdarzenia. Podstawowe ryzyka, od jakich chroni taka polisa to w szczególności: pożar, uderzenie pioruna, eksplozja, upadek statku powietrznego, katastrofa budowlana, powódź, huragan, grad, osunięcie się ziemi, deszcz nawalny, trzęsienie ziemi i inne. W części dotyczącej ubezpieczenia OC polisa pokrywa odpowiedzialność cywilną ubezpieczającego za szkody osobowe i rzeczowe wyrządzone osobom trzecim w związku z prowadzeniem prac budowlano-montażowych, oczywiście również z zastrzeżeniem przewidzianych umową wyłączeń. 

 

Sumy ubezpieczenia
Podstawą do ustalenia sumy ubezpieczenia wyznaczającej limit odpowiedzialności ubezpieczyciela jest pełna wartość prac kontraktowych, niezależnie od stopnia zaawansowania prac budowlanych i wartości materiałów składowanych na placu budowy.

Co ważne, nie jest zatem tak, że w przypadku zawarcia ubezpieczenia w trakcie trwania robót (co w zasadzie jest możliwe pod warunkiem braku wystąpienia szkód do momentu zawarcia umowy), składka będzie niższa z powodu krótszego okresu ubezpieczenia. Wciąż podstawą jej wyliczenia będzie końcowa wartość robót, a nie np. czas pozostały do zakończenia budowy. Odrębną sumę przewidzieć należy dla uprzątnięcia rumowiska oraz dla maszyn budowlanych wykorzystywanych na budowie. W części dotyczącej OC suma gwarancyjna powinna odpowiadać wysokości możliwych roszczeń z tytułu potencjalnych szkód (na mieniu lub osobie), jakie mogą powstać w związku z realizacją prac. W praktyce zakłady ubezpieczeń starają się limitować wysokość sumy gwarancyjnej w OC w stosunku do wartości kontraktu (np. 20% lub 50%). Może to nastręczyć trudności w momencie, gdy inwestor wymagać będzie zawarcia ubezpieczenia OC na sumę równą lub nawet przewyższająca wartość kontraktu.

Na marginesie wspomnieć można, że alternatywą dla ubezpieczenia maszyn w ramach omawianej polisy budowlanej jest zawarcie zupełnie oddzielnego ich ubezpieczenia polisą roczną. Jest to celowe szczególnie w sytuacjach wykorzystywania maszyn na kilku budowach w podobnym okresie czasu. Podobnie, zamiast włączenia do polisy budowlanej ubezpieczenia OC wykonawcy i podwykonawcy mogą oczywiście zawrzeć własne odrębne polisy OC, jednakże w określonych przypadkach może to powodować wątpliwości na etapie likwidacji szkody, kiedy będzie trzeba ustalać, który podmiot ponosi odpowiedzialność za szkodę.

 

Kto zawiera ubezpieczenie
Ubezpieczenie budowy może zawrzeć dowolna strona inwestycji. Zależy to oczywiście od treści zawartych porozumień i przyjętego podziału kosztów. W praktyce najczęściej polisę wszystkich ryzyk budowy zawiera generalny wykonawca. Takie rozwiązanie wydaje się racjonalne i korzystne dla wszystkich zainteresowanych. Inwestor nie musi zajmować się ubezpieczeniem i może skupić się np. na kwestiach dotyczących finansowania inwestycji.  Partnerem zakładu ubezpieczeń w negocjacjach treści umowy ubezpieczenia jest firma budowlana, która z reguły na co dzień korzysta z takich ubezpieczeń i ma doświadczenie w ich zawieraniu. Sam wykonawca zaś może odpowiednio sformułować zakres podmiotowy ubezpieczenia, włączając do polisy wszystkich podwykonawców, z których usług ma zamiar skorzystać przy realizacji robót. Tu jednak pojawia się dla wykonawcy pewna pokusa. Mianowicie, chcąc ograniczyć swoje koszty może być on skłonny zawrzeć ubezpieczenie z  minimalnym zakresem pokrycia, przykładowo bez ubezpieczenia OC (lub z OC na niską sumę) albo bez włączenia dodatkowych klauzul, wprowadzić wysokie franszyzy lub dokonać wyboru niesolidnego, lecz najtańszego ubezpieczyciela. Nie jest to korzystne z punktu widzenia inwestora. W przypadku szkody narazi go na konieczność dochodzenia odszkodowań poza zawartą polisą, w ramach rozliczeń między stronami kontraktu, co może wiązać się z szeregiem trudności. Z tych oraz innych względów zdarza się, że ubezpieczenia budowy zawiera sam inwestor. Bez względu na podmiot dokonujący ubezpieczenia ważne jest, by polisa obejmowała całość wykonywanych prac i wszystkie podmioty, które je realizują.

 

Wyłączenia
Warunki ubezpieczenia przewidują określone, ściśle wyliczone w umowie, wyłączenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. Są to przykładowo szkody:

1. spowodowane z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwo ubezpieczonego;
2. o wartości nie przekraczającej wysokości przewidzianych w umowie franszyz;
3. straty pośrednie, kary umowne, grzywny sądowe, administracyjne;
4. wynikające z opóźnienia inwestycji;
5. spowodowane błędami projektowymi;
6. wynikłe z normalnego zużycia lub wskutek oddziaływania normalnych warunków atmosferycznych;
7. o charakterze eksploatacyjnym wynikłe z awarii elektrycznej lub mechanicznej;
8. rzeczowe w mieniu innych wykonawców lub podwykonawców lub osobowe dotyczące pracowników zatrudnionych przez te podmioty;
9. stwierdzone dopiero w toku inwentaryzacji.

 

Dodatkowe klauzule umowne
Zakres ubezpieczenia można modyfikować w oparciu o dodatkowe klauzule umowne. Służą one zazwyczaj rozszerzeniu ochrony ubezpieczeniowej i wiążą się z koniecznością zapłaty dodatkowej składki. Niektóre klauzule jednak wprowadzają ograniczenia zakresu pokrycia (wyłączając określone ryzyka np. powódź, trzęsięnie ziemi), co umożliwia obniżenie kosztu ubezpieczenia.
O właściwej konstrukcji ubezpieczenia i jego skuteczności decyduje właśnie odpowiedni dobór klauzul dodatkowych. Dzięki nim rozwiązać można szereg problemów dotyczących między innymi: odpowiedzialności cywilnej pomiędzy podmiotami biorącymi udział w realizacji inwestycji, przekroczenia harmonogramu prac budowlanych, błędów projektowych, odpowiedzialności w okresie gwarancji lub konserwacji, szkód w mieniu otaczającym, szkód w instalacjach podziemnych, szkód materiałowych lub spowodowanych błędami projektowymi, dodatkowych kosztów związanych z usunięciem rumowiska i innych związanych z powstałą szkodą (koszty pracy w godzinach nadliczbowych, fracht ekspresowy, fracht lotniczy, koszty ekspertów, koszty odtworzenia dokumentacji).

 

Zawarcie i koszt ubezpieczenia
Do zawarcia ubezpieczenia  budowlano-montażowego niezbędne jest przekazanie zakładowi ubezpieczeń lub brokerowi podstawowych informacji o ryzyku, w szczególności:

1. przedmiotu ubezpieczenia - tytuł kontraktu, opis przedmiotu budowy/montażu, opis robót kontraktowych;
2. podmiotów ubezpieczenia - dane inwestora, wykonawcy, podwykonawców (wraz z zakresem ich prac);
3. okresu ubezpieczenia - okres rozpoczęcia i zakończenia robót, okres rozruchu/testów, okres konserwacji/gwarancji;
4. miejsca budowy / montażu - lokalizacja, rodzaj podłoża, najbliższe akweny, poziom wód gruntowych, szczególne warunki meteorologiczne, opis otoczenia miejsca prowadzonych prac;
5. sum ubezpieczenia - odrębnie dla każdej części ubezpieczenia: prace kontraktowe, maszyny budowlane, odpowiedzialność cywilna;
6. zakresu ubezpieczenia - np. wskazanie, czy polisa ma zawierać ubezpieczenie OC,  wskazanie klauzul dodatkowych, które mają zostać uwzględnione w polisie.

 

Oferta towarzystw ubezpieczeniowych jest zróżnicowana, szacunkowo jednak można wskazać, że cena ubezpieczenia budowlano-montażowego kształtuje się średnio na poziomie od 1,5 ‰ do 4 ‰ wartości kontraktu. Wysokość składki zależy od wielu czynników i jest kalkulowana po szczegółowej analizie ryzyka przez ubezpieczyciela. Często zakłady ubezpieczeń wymagają przed zawarciem umowy przedłożenia treści kontraktu wraz z harmonogramem rzeczowo-finansowym, planami sytuacyjnymi, fragmentami dokumentacji projektowej itp.  W przypadku kontraktów o mniejszej wartości pobrana może zostać składka minimalna, w zależności od zakładu ubezpieczeń w wysokości np. 500 USD lub 4.000 PLN.