Ubezpieczenie majątku firmy

("Inżynier Budownictwa" nr 9/2004)

W poprzednich numerach "Inżyniera" omawiane były kwestia związane z ubezpieczeniem kontraktów - w ramach: ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu ich realizacji oraz kompleksowego ubezpieczenia wszystkich ryzyk związanych z budową lub montażem. Oprócz ubezpieczenia samej działalności istotne jest również ubezpieczenie środków trwałych, przy pomocy których owa działalność jest realizowana. Mowa tu o ubezpieczeniu majątku firmy, w tym budynków i biur, urządzeń i wyposażenia biurowego, sprzętu elektronicznego, maszyn i sprzętu budowlanego oraz innego mienia.

Celem niniejszej publikacji jest ułatwienie przedsiębiorcom dokonanie odpowiedniego wyboru rodzaju i zakresu ubezpieczenia, tak by należycie chroniło ono ich interesy przed szkodami materialnymi, jakich może doznać majątek firmy.

Krok pierwszy: Jakie mienie ubezpieczyć?

W celu ubezpieczenia mienia firmy przede wszystkim należy wyodrębnić to mienie na określone grupy. Ma to znaczenie dla ustalenia odpowiednich sum ubezpieczenia, zakresu ubezpieczenia oraz odpowiedniej kalkulacji składki ubezpieczeniowej. Ubezpieczeniem należy objąć nieruchomości i ruchomości oraz wartości pieniężne.
Ubezpieczeniu podlegać może zarówno mienie stanowiące własność ubezpieczonego, jak i mienie, które użytkuje on na podstawie umowy najmu, dzierżawy, użyczenia czy innej pokrewnej. Może być to mienie, które przekazano ubezpieczonemu w celu wykonania usługi (np. naprawy, remontu, przeróbki), przechowywania bądź sprzedaży.

W odniesieniu do nieruchomości - w przypadku prowadzenia działalności w wynajętym biurze - ubezpieczeniu podlegać powinny, o czym często się zapomina, nakłady inwestycyjne poniesione na adaptację pomieszczeń. W przypadku powstania szkody (np. pożarowej) najemca nie otrzyma przecież z ubezpieczenia budynku odszkodowania za zniszczone wykładziny, sufity podwieszane itp. Polisą ubezpieczenia majątku firmy objąć można także mienie stanowiące własność pracowników, znajdujące się zwyczajowo w miejscu pracy (np. odzież, teczki, torby). Przy ubezpieczeniu gotówki należy pamiętać, że może ona podlegać ubezpieczeniu w lokalu oraz poza lokalem (w transporcie, np. w trakcie przenoszenia do banku). Przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją lub handlem należy ubezpieczyć środki obrotowe, w definicji których mieszczą się wszelkie towary, ale również: surowce, półprodukty, wyroby gotowe lub w toku produkcji, materiały pomocnicze, opakowania, części zapasowe maszyn i urządzeń.

Na potrzeby ubezpieczenia wyodrębnić należy zatem następujące przedmioty ubezpieczenia:

• budynki i budowle (w tym mury, stałe elementy, wszelkie instalacje)
• nakłady inwestycyjne
• urządzenia i wyposażenie biurowe
• sprzęt komputerowy i elektroniczny
• maszyny, urządzenia (np. sprzęt budowlany)
• środki obrotowe
• wartości pieniężne (gotówka, czeki, weksle)
• mienie pracownicze.

Oczywiście na odrębnych zasadach i warunkach ubezpieczeniu podlegają środki transportu, co wymaga odrębnego omówienia.

Krok drugi: Na jaką wartość ubezpieczyć mienie?

Prawidłowe określenie wartości mienia do ubezpieczenia jest kluczowym elementem decydującym o skuteczności ubezpieczenia. Stanowi ono podstawę do wyliczenia sum ubezpieczenia figurujących na polisie i decydujących o wysokości ewentualnego odszkodowania. Sumy ubezpieczenia deklaruje klient, nie zakład ubezpieczeń i to on ponosi ewentualne późniejsze negatywne konsekwencje nieprawidłowości i ich oszacowaniu. Warunki ubezpieczenia stosowane przez zakłady ubezpieczeń szczegółowo precyzują, w jaki sposób należy zadeklarować do ubezpieczenia danego rodzaju mienie. Istnieje kilka systemów (wariantów) określenia sum ubezpieczenia, w zależności od rodzaju mienia i rodzaju ubezpieczenia.

Są one następujące:

• system ubezpieczenia na sumy stałe - stosowany standardowo w ubezpieczeniach mienia od ognia i innych zdarzeń losowych w odniesieniu do wszelkich środków trwałych (nieruchomości i ruchomości);
• system ubezpieczenia na sumy zmienne - stosowany w przypadku mienia, którego wartość ulega znacznym wahaniom w okresie ubezpieczenia, np. środki obrotowe;
• system ubezpieczenia na pierwsze ryzyko - stosowany głównie w ubezpieczeniach od kradzieży z włamaniem i rabunku w odniesieniu do ruchomości, a także w ubezpieczeniu od ognia i innych zdarzeń losowych w odniesieniu do gotówki oraz mienia pracowniczego; suma ubezpieczenia stanowi tu przewidywaną wysokość maksymalnej straty, jaka może zaistnieć w wyniku jednego zdarzenia.

Powyższe rozróżnienia mają istotne znaczenie praktycznie. W ubezpieczeniu mienia od ryzyk kradzieżowych nie jest konieczne określenia sumy ubezpieczenia w pełnej wartości danego rodzaju mienia. Korzystając z systemu ubezpieczenia na pierwsze ryzyko można przyjąć dużo niższą sumę ubezpieczenia. Przykładowo: biuro posiada sprzęt elektroniczny komputerowy o wartości 100.000 PLN, do ubezpieczenia deklaruje sumę w wysokości 20.000 PLN, ponieważ nie spodziewa się, że w wyniku włamania skradziony zostanie cały sprzęt, lecz jedynie np. komputery. Składka ubezpieczeniowa jest zdecydowanie niższa, ponieważ stawka z taryfy ubezpieczyciela podstawiana jest do dużo niższej sumy ubezpieczenia.

Warunki ubezpieczeń - oprócz kilku możliwych systemów ubezpieczenia - określają jakim wartościom powinny odpowiadać sumy ubezpieczenia. Przewidują one w szczególności:

• wartość odtworzeniową (zwaną też nową wartością odtworzeniową) - definiowaną jako wartość pozwalającą w przypadku szkody całkowitej na odbudowę, odtworzenie lub zastąpienie danego mienia w celu przywrócenia go do stanu nowego (nie ulepszonego) z zachowaniem dotychczasowych wymiarów, konstrukcji, rodzaju stosowanych materiałów (w odniesieniu do budynków i budowli), czy tego samego rodzaju, typu oraz parametrów technicznych (w odniesieniu do maszyn i urządzeń); taka wartość jest zalecana i akceptowana do ubezpieczenia mienia, którego stopień technicznego zużycia jest niewielki;
• wartość rzeczywistą - rozumianą jako wartość pozwalającą w przypadku szkody całkowitej na odbudowę, odtworzenie lub zastąpienie danego mienia w celu doprowadzenia go do stanu jak w dniu poprzedzającym wydarzenie się szkody, tj. przy uwzględnieniu stopnia faktycznego zużycia mienia; na taką wartość ubezpiecza się mienie o wyższym stopniu zużycia technicznego;
• wartość księgową (ewidencyjną) - stanowiącą księgową wartość początkową z uwzględnieniem wynikających z przepisów przeszacowań (wartość księgowa brutto) lub po potrąceniu odpisów amortyzacyjnych (wartość księgowa netto);
• wartość nominalną - w odniesieniu do wartości pieniężnych.

Przy deklarowaniu wysokości sum ubezpieczenia należy unikać zarówno ich zaniżenia, jak i zawyżenia. W przypadku zadeklarowania przy zawarciu umowy zaniżonej sumy ubezpieczenia ubezpieczyciel (i w konsekwencji zapłacenia zaniżonej składki) za szkodę wyliczy odszkodowanie zmniejszone w takiej proporcji, w jakiej pozostaje zadeklarowana suma ubezpieczenia do faktycznej, całkowitej wartości danego mienia. Jest to tzw. niedoubezpieczenie. Z drugiej strony, jeżeli zadeklarowana suma ubezpieczenia przewyższa faktyczną wartość mienia, zakład ubezpieczeń odpowiada i tak tylko do wysokości faktycznej szkody, a ubezpieczony traci na zawyżonej wg własnej deklaracji składce.

Krok trzeci: jakie ubezpieczenia zawrzeć?

Kiedy wiemy już, co chcemy objąć ubezpieczeniem i na jaką sumę, pozostaje zastanowić się od jakich ryzyk powinno chronić nas umowa ubezpieczenia. Na rynku ubezpieczeniowych istnieje wiele produktów służących ubezpieczeniu mienia. Są to polisy jednostkowe - dotyczące odrębnie np. ubezpieczeniu ryzyk ogniowych, odrębnie kradzieżowych itd. - oraz pakietowe, łączące w sobie kompleksowo pełen zakres ochrony. Na potrzeby niniejszej publikacji bliżej omówione zostaną następujące rodzaje ubezpieczeń: ubezpieczenie mienia od ognia innych zdarzeń losowych, ubezpieczenia mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku, ubezpieczenie mienia od wszystkich ryzyk, ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk, ubezpieczenie maszyn i sprzętu budowlanego.

Ubezpieczenie mienia od ognia innych zdarzeń losowych
Przedmiotem tego ubezpieczenia mogą być wszelkie środki trwałe, o których wspomniano wyżej (budynki i budowlane, wszelkie mienie ruchome, wartości pieniężne, mienie pracownicze). Zakresem ubezpieczenia objęte są szkody powstałe w wyniku wymienionych w polisie lub warunkach ubezpieczenia zdarzeń losowych. W zależności od wariantu ubezpieczenia (podstawowego, rozszerzonego, pełnego) ubezpieczone są takie ryzyka, jak: pożar, uderzenie pioruna, wybuch, upadek statku powietrznego, uderzenie pojazdu mechanicznego, szkody będące bezpośrednim następstwem prowadzenia akcji ratowniczej, zalanie, huragan, deszcz nawalny, grad, śnieg, pękanie mrozowe, trzęsienie ziemi, osuwanie lub zapadanie się ziemi, lawina, dym, implozja, przepięcie, huk ponaddźwiękowy, skażenie lub zanieczyszczenie ubezpieczonego mienia.

Ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku
Ubezpieczeniem kradzieżowym obejmuje się wszelkie mienie ruchome, co do którego istnieje ryzyko jego zaboru. Polisa obejmuje standardowo takie zdarzenia, jak kradzież z włamaniem (dokonana lub usiłowana) oraz rabunek. Warto zwrócić uwagę, że z definicji kradzieży z włamaniem wprowadzonej przez warunki ubezpieczenia wynika, że do zaboru mienia musi dojść po sforsowaniu przez sprawców zabezpieczeń przy użyciu narzędzi lub siły. Nie podlegają zatem ubezpieczeniu wszelkie kradzieże i zaginięcia mienia, co do których nie można stwierdzić okoliczności jego zaboru (np. kradzieże pracownicze, straty ujawnione podczas inwentaryzacji). Oprócz odszkodowania za skradzione mienie, ubezpieczenie pokrywa np. koszty naprawy uszkodzonych zabezpieczeń. Za opłatą dodatkowej składki zakres pokrycia rozszerzyć można o ryzyko wandalizmu (dewastacji), tj. celowego uszkodzenia mienia.

Zawierając ubezpieczenie kradzieżowe baczną uwagę należy zwrócić na wymagania ubezpieczyciela odnośnie wymaganych zabezpieczeń przeciwkradzieżowych, tj. rodzaju i liczby zamków, kłódek, zabezpieczenia okien na parterze itp. Niespełnienie tych wymogów na etapie likwidacji szkody może skutkować odmową wypłaty odszkodowania.

Ubezpieczenie mienia od wszystkich ryzyk
Większość ubezpieczeń majątku firm zawieranych jest w ramach tradycyjnych, przedstawionych wyżej produktów. Są one oparte na bazie ryzyk nazwanych, ściśle wyliczonych w umowie ubezpieczenia. Ubezpieczenie chroni zatem wyłącznie od skutków zdarzeń wymienionych w umowie ubezpieczenia (ogień, huragan, powódź itd.). Z biegiem czasu na popularności na polskim rynku ubezpieczeń zyskuje ubezpieczenie mienia od wszystkich ryzyk, oparta na bazie ryzyk nienazwanych. Polisa typu all risks opiera się na założeniu, że ubezpieczeniem objęte są wszelkie szkody polegające na bezpośredniej utracie, zniszczeniu lub uszkodzeniu mienia na skutek zaistnienia nagłego, przypadkowego i nieprzewidzianego zdarzenia - z wyłączeniem jedynie tych ryzyk, które są ściśle wymienione w warunkach umowy. Takie zapisy powodują, że w przypadku powstania szkody na zakładzie ubezpieczeń ciąży ciężar udowodnienia faktu, że zdarzenie powstało w wyniku ryzyka, które nie jest objęte ubezpieczeniem. Taka forma ubezpieczenia niesie ze sobą wyższy wymiar składki, jednakże zapewnia szerzy zakres ochrony.

Ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk
Wykorzystywany w działalności firmy drogi sprzęt elektroniczny warto objąć specjalistycznym ubezpieczeniem od wszystkich ryzyk. Jego przedmiotem może być sprzęt komputerowy, telekomunikacyjny, alarmowy, przemysłowy, pomiarowy, graficzny, medyczny, rtv, urządzenia zasilające i klimatyzacyjne i inna aparatura. Może to być zarówno sprzęt stacjonarny, jak i przenośny (np. laptopy, telefony komórkowe). Zakres ubezpieczenia jest obejmuje wszelkie szkody i straty polegające na utracie, uszkodzeniu lub zniszczeniu mienia na skutek zaistnienia nagłego i nieprzewidzianego zdarzenia, z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych w umowie. Polisa obejmuje zatem szkody wynikłe z działania człowieka (niewłaściwe użytkowanie, nieostrożność, błędna obsługa, celowe zniszczenie), kradzieży z włamaniem i rabunku, ognia (w tym: dymu i sadzy, osmalenia, eksplozji, implozji), wody (zalania, awarii instalacji, powodzi, deszczu nawalnego, wilgoci, pary wodnej, mrozu, gradu, śniegu), zbyt wysokiego lub zbyt niskiego napięcia w sieci elektrycznej, pośredniego działanie wyładowań atmosferycznych.

W umowie można przewidzieć także, że odszkodowanie obejmować będzie dodatkowe koszty odtworzenia utraconych danych, nośników danych oraz inne koszty poniesione w celu zapobieżenia przerwom lub zakłóceniom w działalności. Będą to np. koszty wynajmu i użytkowania urządzeń zastępczych, zastosowania alternatywnych procesów technologicznych i metod produkcji, skorzystania z usług osób trzecich, zatrudnienia dodatkowego personelu itp. Suma ubezpieczenia sprzętu elektronicznego powinna zostać określona wyłącznie wg wartości odtworzeniowej.

Ubezpieczenie maszyn i sprzętu budowlanego
Ubezpieczenie specjalistycznego sprzętu budowlanego w ramach tradycyjnych polis ogniowych i kradzieżowych, o którym wspomniano wyżej, nie zawsze jest wystarczające. Nie obejmują one bowiem części specyficznych ryzyk, na które właśnie tego rodzaju mienie może być szczególnie narażone. Ryzyka te mogą zostać ubezpieczone w ramach specjalistycznego ubezpieczenia maszyn i urządzeń od wszystkich szkód polegające na ich bezpośredniej utracie, zniszczeniu lub uszkodzeniu na skutek zaistnienia nagłego, przypadkowego i nieprzewidzianego zdarzenia, z zastrzeżeniem jedynie ściśle określonych
w warunkach umowy wyłączeń. Pokrywa ono - w odróżnieniu od typowych polis - szkody wynikające z działania samej maszyny (przyczyny "wewnętrzne"), szkody wynikające z działania prądu o niewłaściwych parametrach (przepięcia, zwarcia), czy też błędy ludzkie w obsłudze maszyny. Posiadanie takiej polisy zapewnia pokrycie kosztów naprawy uszkodzonego sprzętu lub też pozwoli na wymianę uszkodzonego mienia na nowe o tożsamych parametrach, z uwzględnieniem kosztów transportu, opłat celnych i kosztów montażu - w przypadku ustalenia sumy ubezpieczenia wg wartości odtworzeniowej.

Krok czwarty: Z jakim ubezpieczycielem zawrzeć umowę?

Po ustaleniu odpowiedniego zakresu ubezpieczenia pozostaje dokonać wyboru oferty konkretnego zakładu ubezpieczęń. Obecnie na rynku ubezpieczeniowym działa kilkadziesiąt zakładów ubezpieczeń. Oferowane przez nie ubezpieczenia są bardzo zróżnicowane pod względem warunków i ceny. Nie bez znaczenia jest także sama marka zakładu ubezpieczeń oraz sytuacja finansowa. Przed podpisaniem polisy na pewno warto poznać oferty co najmniej kilku ubezpieczycieli. Dużą pomocą w tym zakresie może być obsługa brokerska.