Ubezpieczenie obowiązkowe OC inżynierów budownictwa, a ubezpieczenie działalności gospodarczej

(„Inżynier Budownictwa" nr 3/2005)

W niniejszym numerze „Inżyniera” chcielibyśmy powrócić do kwestii wciąż budzącej szereg wątpliwości podnoszonych przez członków Izby oraz inwestorów: kwestii rozgraniczenia ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności inżyniera budownictwa a ubezpieczenia działalności gospodarczej. Na szczególne omówienie zasługuje problem, czy i w jakim ewentualnie zakresie ubezpieczenie obowiązkowe posiadane przez inżyniera może chronić prowadzoną przez niego działalność gospodarczą.

Rozgraniczenia tego można dokonać w kilku płaszczyznach, w tym podmiotowej (kto jest, a kto nie jest ubezpieczony w ramach OC obowiązkowego) i przedmiotowej (co jest, a co nie jest objęte ochroną w ramach OC obowiązkowego).

Zakres ubezpieczenia obowiązkowego OC inżynierów budownictwa

Zakres podmiotowy
Na wstępie należy przypomnieć, że obowiązek ubezpieczenia OC został ustawowo nałożony na wszystkie osoby pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. Członkami izby, a zarazem ubezpieczonymi w umowie ubezpieczenia są wyłącznie osoby fizyczne. Ani przepisy ustawy, ani rozporządzenia wykonawczego, ani umowa generalna nie rozróżnia pod względem obowiązku ubezpieczenia form organizacyjno-prawnych wykonywania owych funkcji. Zatem ubezpieczeniu podlegają wszyscy inżynierowie niezależnie od tego, czy wykonują zawód w oparciu o umowę o pracę czy umowę o charakterze cywilnoprawnym, czy też prowadzą własną działalność gospodarczą.

Jednakże w żadnym wypadku ubezpieczenie obowiązkowe OC nie obejmuje swoim zakresem podmiotów posiadających osobowość prawną. W takim przypadku podmioty te powinny legitymować się własną, odrębną umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, ponoszą one bowiem odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom trzecim w wyniku prowadzonej działalności.

Z drugiej strony nie oznacza to, że ubezpieczenie obowiązkowe inżynierów zatrudnionych przez taki podmiot na umowę o pracę jest zupełnie bezużyteczne. Pamiętać należy przecież o roszczeniach regresowych, które mogą być kierowane przez pracodawcę do pracownika po zaspokojeniu roszczeń poszkodowanego. W takiej sytuacji polisa obowiązkowa chroni inżyniera przed koniecznością wyrównania szkód swojemu pracodawcy z własnej kieszeni. Ubezpieczenie obowiązkowe w takiej sytuacji chroni interes ubezpieczonego, nie zaś – przynajmniej bezpośrednio – interes pracodawcy. O zasadach odpowiedzialności na linii pracodawca – pracownik wspominaliśmy już nie raz. W tym miejscu przypomnijmy raz jeszcze: za szkody wyrządzone osobom trzecim odpowiada wyłącznie pracodawca, nie pracownik; pracownik odpowiada wyłącznie wobec pracodawcy w granicach i na zasadach określonych przepisami kodeksu pracy.

Wielokrotnie – w różnego rodzaju publikacjach i wystąpieniach – podkreślaliśmy, że w sytuacji prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę fizyczną, w ramach której wykonuje ona samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, wszystkie prace wykonywane przez nią osobiście pod nazwą firmy są chronione obowiązkowym ubezpieczeniem.

 
W myśl umowy generalnej ochroną ubezpieczeniową objęte są również działania i zaniechania pracowników zatrudnionych przez ubezpieczonego; dotyczy to zakresu objętego wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przez ubezpieczonego i obejmuje wyłącznie osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę i wykonujących ją pod nadzorem ubezpieczonego. Uwagi te zachowują swoją aktualność. W tym zakresie warunki ubezpieczenia nie uległy zmianom. Z powyższego jednak nie wynika, że ubezpieczenie OC obowiązkowe pokrywa wszelkie ryzyka występujące w działalności gospodarczej i zapewnia wypłatę odszkodowania za wszelkie szkody, jakie powstać mogą w toku jej prowadzenia. Zakres odpowiedzialności cywilnej inżyniera – właściciela jednoosobowego przedsiębiorstwa – jest szerszy niż zakres odpowiedzialności cywilnej inżyniera – kierownika budowy (lub innej osoby pełniącej samodzielne funkcje techniczne w budownictwie). Ubezpieczenie OC pokrywa jedynie te drugą sferę odpowiedzialności. Mimo że w jednym i drugim wypadku może chodzić o jedną i tą samą osobę, to jednak przepisy prawa zupełnie inaczej kształtują zakres jej odpowiedzialności jako przedsiębiorcy, a inaczej jako pełniącego samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. Nie wszystkie szkody obciążające odpowiedzialność przedsiębiorcy będą angażowały odpowiedzialność z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego.

Zakres przedmiotowy

Kluczową dla rozgraniczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego od odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej jest kwestia przedmiotu ubezpieczenia. Niezależnie od tego, w jakiej formie wykonywany jest zawód inżyniera, zakres ubezpieczenia obejmuje wyłącznie sprawowanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych. Wszystkie czynności inżyniera nie mające znamion samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie nie wchodzą w zakres ubezpieczenia obowiązkowego. Nie będą więc podlegać ubezpieczeniu czynności nie wymagające posiadania uprawnień budowlanych w ogóle, jak również takie czynności, do wykonywania których wymaganych ubezpieczony nie posiada uprawnień (a te są wymagane).

Ponadto – i tu dochodzimy do sedna powyższych rozważań – ubezpieczeniu nie będą podlegać wszelkie szkody, za powstanie których nie można przypisać odpowiedzialności ubezpieczonemu. Innymi słowy, ubezpieczenie OC inżyniera budownictwa obejmuje zakresem ochrony ubezpieczeniowej wyłącznie szkody, za które na podstawie obowiązujących przepisów prawa ponosi odpowiedzialność ubezpieczony członek izby z tytułu wykonywania samodzielnych funkcji.

Zatem do wypłaty odszkodowania z ubezpieczenia obowiązkowego nie wystarczy stwierdzenie samego faktu powstania szkody. Należy zbadać czy do powstania szkody doszło w związku z pełnieniem funkcji przez ubezpieczonego oraz czy można mu przypisać – ogólnie rzecz biorąc – niezachowanie należytej staranności (np. niewłaściwe działanie, popełnienie zaniechania, podjęcie błędnej decyzji) lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Oczywiście dokonanie takiej oceny możliwe jest dopiero po szczegółowej analizie danego stanu faktycznego i prawnego, a więc jedynie w konkretnych okolicznościach danej sprawy. Temu celowi właśnie służy likwidacja szkody przez zakład ubezpieczeń. Na podstawie różnych źródeł dowodowych ubezpieczyciel musi zbadać czy ubezpieczony ponosi odpowiedzialność za szkodę.

Przykłady szkód
Ponad dwuletnia praktyka funkcjonowania ubezpieczenia obowiązkowego i zgłaszanych z jego tytułu szkód, dostarczają nam przypadków z życia, stanowiących praktyczne odzwierciedlenie poruszonych wyżej kwestii. Tytułem przykładu możemy wskazać dwa przypadki szkód zgłoszonych i rozpatrywanych z ubezpieczenia OC inżyniera budownictwa w roku 2004.

Pierwszy stan faktyczny był następujący. W trakcie prac rozładunkowych na budowie doszło do spadnięcia palety z papą i uszkodzenia samochodu ciężarowego. Prace rozładunkowe wykonywane były przez pracowników ubezpieczonego, będącego jednocześnie właścicielem firmy budowlanej oraz kierownikiem budowy. W trakcie likwidacji szkody zakład ubezpieczeń nie stwierdził przesłanek uzasadniających odpowiedzialność kierownika budowy. W czynnościach kierownika budowy nie dopatrzono się żadnych uchybień. Uznano, że nie odpowiada on z tytułu pełnienia samodzielnych funkcji za prace rozładunkowe. Powstała szkoda obciążała za to odpowiedzialność firmy budowlanej z tytułu realizacji kontraktu. Z ubezpieczenia obowiązkowego OC odszkodowania jednak nie wypłacono.

W drugim przypadku do powstania szkody doszło w trakcie wykonywania wykopów pod kanalizację sanitarną. Przy wykonywaniu tych prac łyżką koparki uszkodzono kabel energetyczny W toku postępowania likwidacyjnego zakład ubezpieczeń stwierdził, że kierownik budowy – będący analogicznie jak w poprzednim przykładzie jednocześnie właścicielem firmy - wydał błędną decyzję o wykonywaniu robót przy użyciu koparki, a tymczasem roboty ziemne wokół kabla powinny być w danej sytuacji wykonywane metodą ręczną. Stwierdzono zatem istnienie odpowiedzialności kierownika budowy z tytułu wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie i odszkodowanie z ubezpieczenia OC inżyniera budownictwa wypłacono.

Ubezpieczenie OC a inne ubezpieczenia działalności gospodarczej
Ubezpieczenie OC jest tylko jednym z wielu możliwych rodzajów ubezpieczeń służących zabezpieczeniu prowadzonej działalności. Od pozostałych ubezpieczeń różni się ono przede wszystkim specyficznym przedmiotem ubezpieczenia. Jego istotą jest przeniesienie na zakład ubezpieczeń obowiązku zapłaty odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim przez ubezpieczonego. Przedmiot ubezpieczenia OC stanowi zatem owa ogólnie rozumiana „odpowiedzialność” ubezpieczonego, nie zaś żadne konkretne składniki majątkowe ani konkretne osoby lub podmioty.

Warto to po raz kolejny podkreślić: ubezpieczenie OC nie pokrywa szkód we własnym mieniu ubezpieczonego, ani szkód na osobie samego ubezpieczonego. Dotyczy to również osób w pewien sposób powiązanych z osobą ubezpieczonego. Znajduje odzwierciedlenie w warunkach różnego rodzaju ubezpieczeń OC, które wyłączają np. odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody wyrządzone członkom rodziny ubezpieczonego. W podobny sposób na gruncie ubezpieczenia obowiązkowego OC inżynierów budownictwa traktowani są pracownicy lub podwykonawcy ubezpieczonego – z punktu widzenia warunków ubezpieczenia nie są oni traktowani jako osoby trzecie w stosunku do ubezpieczonego i szkody wyrządzone im przez ubezpieczonego nie będą pokrywane z umowy ubezpieczenia. Na marginesie – chodzi tu o szkody wyrządzone tym podmiotom przez ubezpieczonego, a nie szkody wyrządzone przez te podmioty innym osobom (te niejednokrotnie będą mogły zostać uznane i pokryte).

Ubezpieczenie własnego majątku ubezpieczonego

Z przedstawionej powyżej specyfiki ubezpieczenia OC wynika, że w celu uzyskania ochrony dla własnego majątku ubezpieczonego należy pomyśleć o dodatkowej ochronie ubezpieczeniowej.

Może ona realizować się w szczególności poprzez zawarcie ubezpieczeń majątkowych, takich jak:

• ubezpieczenie mienia od ognia innych zdarzeń losowych;
• ubezpieczenie mienia od kradzieży z włamaniem i rabunku;
• ubezpieczenie mienia od wszystkich ryzyk;
• ubezpieczenie sprzętu elektronicznego od wszystkich ryzyk;
• ubezpieczenie maszyn i sprzętu budowlanego.

Ubezpieczeniom takim może podlegać całe mienie nieruchome i ruchome będące własnością (lub znajdujące się w posiadaniu) ubezpieczonego: budynki i budowle, nakłady inwestycyjne poczyniona na adaptację lokali, wyposażenie biurowe, sprzęt komputerowy i inny elektroniczny, maszyny i sprzęt budowlany, środki obrotowe, gotówka itd. Szerzej tego rodzaju ubezpieczenia omawiane były w jednym z poprzednich numerów „Inżyniera”.

Ubezpieczenie kontraktów

Również w przypadku realizacji inwestycji niezbędne jest zawarcie odrębnych ubezpieczeń. Mogą one przybrać różną formę: ubezpieczeń wszystkich ryzyk budowlano-montażowych czy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu realizacji kontraktu. W tym miejscu nie będziemy szerzej analizować zagadnień związanych z tymi ubezpieczeniami, ponieważ tematyka ta również omawiana była na wcześniejszych łamach „Inżyniera”. Chcemy jednak uwagę na fakt, że w przypadku realizacji kontraktów posiadanie wyłącznie ubezpieczenia OC – w tym ubezpieczenia obowiązkowego - może okazać się nie wystarczające. Decyduje o tym szereg względów.

Przede wszystkim skomplikowany charakter inwestycji i wielość podmiotów ją realizujących powoduje, że inwestorzy coraz częściej (a nawet już niemal zawsze) takiego ubezpieczenia po prostu wymagają, niezależnie od faktu posiadania przez inżynierów realizujących kontrakt polis obowiązkowych.

Trzeba pamiętać, że w procesie inwestycyjnym umowy zawierają podmioty gospodarcze (zazwyczaj posiadające osobowość prawną, np. spółki prawa handlowego) i to one są adresatami określonych wymogów kierowanych przez inwestorów, jak również do nich kierowane będą ewentualne roszczenia odszkodowawcze. Zresztą nawet jeżeli stroną kontraktu jest np. przedsiębiorstwo stanowiące jednoosobową działalność gospodarczą inżyniera budownictwa, to nie zmienia to faktu, że inwestor żąda odrębnego ubezpieczenia takiego podmiotu jako takiego, nie zadawalając się – po części słusznie, co wynika z przedstawionych wyżej okoliczności – ubezpieczeniem obowiązkowym właściciela firmy.

Poza tym – biorąc pod uwagę zakres ubezpieczenia obowiązkowego – niezbędne okazuje się rozszerzenie ochrony ubezpieczeniowej na podwykonawców ubezpieczonego, działających w oparciu o umowy cywilnoprawne (umowa o dzieło, zlecenie i inne). Niejednokrotnie zdarza się także, że zakres czynności wykonywanych przy realizacji kontraktu wykracza poza zakres uprawnień budowlanych posiadanych przez ubezpieczonego i obejmuje np. czynności, do wykonywania których posiadanie uprawnień budowlanych nie jest wymagane. Tego rodzaju czynności są wyłączone z zakresu zastosowania ubezpieczenia obowiązkowego.

Jeśli przy tym uwzględnić dodatkowo rozróżnienie odpowiedzialności pracodawcy i pracownika, należy wyprowadzić wniosek, że w większości przypadków prowadzenie działalności gospodarczej – dla pewności ochrony ubezpieczeniowej – może wymagać zawarcia odrębnych ubezpieczeń poza samym ubezpieczeniem obowiązkowym.